We hebben allemaal wel eens een speler zien verstijven van angst tijdens belangrijke momenten. Niet alleen binnen tennis, maar ook binnen andere sporten en zelfs in andere situaties. Bijvoorbeeld bij het houden van een presentatie of bij het spelen van een muziekinstrument voor een grote groep. Bij tennis valt de spanning eerder op dan bij een teamsport. Je kunt niet even niet meedoen. En als je serveert, moet jij zelfs de eerste bal in het spel brengen en zijn alle ogen op jou gericht. Dit kan tennis in mentaal opzicht, erg belastend maken. Sommige spelers gaan hier heel goed mee om, maar niet iedereen. De laatste tijd wordt geregeld gesproken over Kiki Bertens, dat zij moeite heeft om mentaal goed te presteren omdat de zenuwen haar de baas zijn. Toch hebben we spanning nodig om te presteren en zouden wij stress juist moeten vermijden om optimaal te presteren.

Spanning
Spanning is een continuüm: van diepe slaap tot extreem alert wakker zijn. Het is een natuurlijk proces, waarbij het lichaam in meer of mindere mate in een staat van paraatheid wordt gebracht. Ben je in een diepe slaap, dan is jouw spanningsniveau erg laag. Als jij naar je werk, school of training gaat word je langzaam actiever. Niveau van spanning neemt toe in je lichaam en je wordt alerter. Tijdens je werk of een training ben je alert wakker. Als je over een kwartier een belangrijke afspraak hebt of een wedstrijd, wordt je ‘gaspedaal’ nog verder ingetrapt en neemt het niveau van spanning verder toe. Bij een noodsituatie ben je extreem alert wakker, omdat jouw ‘gaspedaal’ volledig wordt ingetrapt. Je moet kunnen vechten of vluchten.

Stress
Een belangrijk verschil tussen spanning en stress is de interpretatie, ofwel de label die aan de situatie wordt geplakt. Stress kan je beschouwen als een weegschaal met aan de ene kant de eisen van de taak en aan de andere kant een inschatting van jouw capaciteiten. Als je het gevoel hebt dat de eisen te hoog zijn dan ervaar je stress. In sommige gevallen zelfs paniek. Je vraagt je af of het wel gaat lukken en bent bang voor een negatieve afloop. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het spelen van jouw eerste finale op het centercourt van de club, of tegen de eerste geplaatste speler. Het omgaan met jouw eigen verwachtingen heeft veel invloed op de mate waarin je stress ervaart. Het zijn immers vaak de gedachten die je hebt die bij jou zorgen opwekken. Dat kunnen gedachten zijn als ‘Ik hoop dat ik niet te dik verlies en afga, als iedereen naar mij kijkt’. Deze gedachten helpen de prestatie uiteraard niet.

Hoe je stress herkent
Het lijkt wellicht eenvoudig, maar niet alle spelers zijn goed in het herkennen van stress bij zichzelf. Je herkent dit vooral aan signalen als zwetende handen, kriebelend gevoel in je buik, soms zelfs buikpijn, een beklemmend gevoel in je ademhaling of lood in je schoenen. Tijdens wedstrijden heeft stress vaak invloed op het gedrag en de prestatie van een tennisser. Dit is te herkennen aan:
• Een veranderende motoriek: Tennis is en coördinatie sport met zowel grove als fijne motoriek. Te veel stress verstoort deels de fijne motoriek, waardoor bewegingen minder soepel worden en het rendement van de slagen vermindert.
• Het nemen van andere beslissingen: Op het moment dat er een toename is van stress zijn spelers eerder geneigd om gehaast te spelen. Vaak willen zij het punt zo graag binnenhalen, dat zij gaan forceren.
• Een andere waarneming: Wanneer er sprake is van hoge stress vindt er een vernauwing van aandacht plaats. Dit kan een ‘tunnelvisie’ zijn, waarbij de omgevingsfactoren die normaal gesproken worden waargenomen, niet meer binnenkomen bij de speler. Zo kan een speler bijvoorbeeld ineens minder goed open ruimtes in de baan zien, of merken dat een slag van de tegenstander minder loopt.
• Het niet kunnen beschikken over hetgeen geleerd is: Door een (meestal behoorlijke en/of onverwachtse) toename in spanning, kan een speler zijn vermogen om logisch na te denken verliezen. Achteraf spreekt de speler dan vaak over een ‘black-out’.

Ontspanning bevorderen
Om stress tegen te gaan kan een speler gebruik maken van verschillende methoden om de ontspanning te bevorderen. Hier schuilt echter een belangrijke valkuil. Er zijn veel gevallen bekend waarbij de sporter niet het niveau van de training haalt tijdens wedstrijden en dat er ontspanningsoefeningen worden ingezet om de prestatie te bevorderen. In die gevallen wordt voorbijgegaan aan de vraag of de verminderde prestatie tijdens wedstrijden komt door te veel spanning. Een verminderde prestatie kan namelijk ook komen door te weinig spanning. De speler is dan niet alert en scherp genoeg. Het inzetten van ontspanningsoefeningen zorgt er dan voor dat de speler juist nog minder scherp wordt. Het is dus eerst de taak om vast te stellen dat een speler te veel spanning voelt. Als dat eenmaal is vastgesteld kan je als speler het volgende doen:

• Lach: maak een grapje met een van je teamgenoten tijdens competitie of met een toeschouwer. Dit vermindert de spanning. Zelfs een geforceerde glimlach helpt al om wat spanning te verminderen;
• Denk in taken: richt je aandacht op zaken die je kunt beïnvloeden zoals waar jij de service of return gaat spelen. Of richt je op jezelf en neem je voor wat jij gaat doen om zo goed mogelijk te tennissen. Denk hierbij aan zaken als dat jij op alle ballen gaat lopen en elke keer jezelf snel voor de bal positioneert;
• Adem: richt je op een rustige en diepe ademhaling. Hierdoor neemt ontspanning in je lichaam toe. Bij een goede ademhaling voel je je buik wat naar voren komen als je inademt. Vervolgens adem je rustig uit.

De genoemde oplossingen om spanning te verlagen zijn moment oplossingen die snel kunnen werken, maar die vaak een tijd nodig hebben om eigen te maken. Een goed opgeleide trainer kan hier vaak al prima mee helpen! Bij aanhoudende problemen met spanning kan een gesprek met een sport psycholoog uitkomst bieden.